Nhiếp ảnh ý niệm (Conceptual photography) là một trào lưu nhiếp ảnh ra đời thế kỷ 20, theo đó trong tác phẩm nghệ thuật nhiếp ảnh, ý niệm (concept) hay ý tưởng (idea) được coi là điều quan trọng nhất.
Nhiếp ảnh ý niệm khởi nguồn lần đầu năm 1917, người đầu tiên đề ra ý niệm trào lưu này là nghệ sĩ người Pháp Marcel Duchamp với tác phẩm nổi tiếng Fountain trưng bày một chiếc bồn tiểu nam.
Trong thể loại nhiếp ảnh này, những chủ thể, đối tượng có thể nhìn thấy được bằng mắt thường không phải là nội dung chính của bức ảnh. Nội dung chính trong ảnh ý niệm là những ẩn ý nằm bên dưới diện mạo tổng thể của bức ảnh. Đây là một phương thức thể hiện tư tưởng, triết lý của người chụp ảnh thông qua những đối tượng, vật thể được chụp.
Nói một cách đơn giản, nhiếp ảnh ý niệm là một phương thức thể hiện tư tưởng, triết lý của người chụp ảnh thông qua những đối tượng, vật thể được chụp. Để chuyển tải được một thông điệp hay ấn tượng nào đó của cuộc sống đến với người xem, nhà nhiếp ảnh thường phải để cho “ý niệm tiên khởi”, rồi sau đó mượn những biểu tượng, đường nét, sắc độ để hiện thực hóa ý tưởng đó.
Ý tưởng có sâu nông, kỹ thuật có hay/dở, chỉ có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa ý tưởng và các thủ pháp nhiếp ảnh, mới giúp tăng sự súc tích của ngôn ngữ nhiếp ảnh. Thường thì cái được hiển thị chưa chắc đã là điều mà tác giả nhắm đến, nhưng những khơi gợi của nó, sẽ giúp người xem tiến sâu hơn vào tư duy của tác giả...
Khác với những “bức ảnh của khoảnh khắc” gần gũi với nhiếp ảnh báo chí mà công chúng quen thuộc lâu nay, những bức ảnh ý niệm thường được thiết kế rất kỹ trước khi chụp. Chính những ý tưởng, ý niệm ẩn giấu dưới sự thể hiện của bức ảnh mới là linh hồn của tác phẩm, hay mới chính là nghệ thuật... Các thao tác chụp ảnh, kỹ thuật xử lý, tất cả chỉ là phương tiện để tạo nên một tác phẩm theo ý đồ của nhiếp ảnh gia.
Nhiếp ảnh đã dần phá bỏ những quy luật khắt khe để khoác lên mình sự tự do của nghệ thuật. Sự tự do khiến nhiếp ảnh ý niệm không có khái niệm bó buộc trong bất kỳ thể loại nào, miễn sao ý tưởng được nhìn nhận.
